Yunanistan’da Ekonomik Krizler ve Seçimler: SRYZA örneği 3 – Haluk Başçıl
“Yaşam bana bir şey vadetmiyor,
Ölüm ise çağırmıyor beni,
Söyle kız kardeşim, söyle,
Ne yapabilirim?”
Merkez Partilerin İktidardan Alaşağı Edilmesi
Haziran seçimlerinden birinci çıkan merkez sağ YDP, merkez sol parti PASOK ile birlikte hükümeti kuracak sayıya ulaşamıyordu. İki merkez partisi yanlarına küçük bir partiyi (Sol Parti DIMAR’ı) alarak hükümet kurabildi.
Yeni başbakan, AB ve finans çevrelerinden aldığı kredilerle, ekonomide kısmi bir canlanma, büyüme yarattı. Ancak bu kısa sürdü. Ağır borcun yükü altındaki ülkede ekonomik ve sosyal kriz giderek artıyordu:
- Aktif nüfusun %25,7’si, 25 yaş altı gençlerin ise %50’si iş bulamıyordu.
- 900.000 olan kamu çalışanı sayısı, dört yılda 650.000’e düşürülmüş, kamu hizmetleri doğru dürüşt işlemez hale gelmişti.
- Her dört işletmeden birisi, iflas etmiş, kapanmıştı
- Hane halkı geliri 35% düşmüştü. Yunanistan 23,1% yoksulluk oranı ile Avrupa birincisiydi.
- Kamu ve özel sektörde maaşlarda 1/3 oranında kesinti yapılmasına rağmen ücretler zamanında ödenmiyordu.
- Emekli maaşlarını erimiş, anlamsızlaşmıştı.
2008 ekonomik krizi sonrasında bankalar bireysel kredileri kısmalarına rağmen son 10 senede hane halkı toplam borcu 2,1 kat artmıştı. Borç içindeki alt ve orta alt sınıf yıpranmış, tükenmiş durumdaydı. Ülkede intiharlar %37 oranında artmıştı. Atina’da 75 yaşındaki emekli bir inşaat mühendisi borçları nedeniyle evinin önünde intihar ediyordu. 77 yaşındaki emekli bir eczacı da şehir meydanında, kendisini ağaca asıyordu. Arkasında bıraktığı notta, dilenecek ve sokaktan yemek toplayacak hale geldiğini söylüyor, “onurumla bu hayattan ve siyasi sistemden ayrılıyorum” diyordu.
“Yaşam bana bir şey vadetmiyor,
Ölüm ise çağırmıyor beni,
Söyle kız kardeşim, söyle,
Ne yapabilirim?” 1
Tüm mağdur kesimlerin hem çaresizlikleri hem de politikacılara karşı kızgınlığı daha da artıyor, sosyal kriz de giderek büyüyordu.
Bu ortamda koalisyon hükumeti ancak bir buçuk yıl ayakta kalabildi. Yunanistan 2015 Ocakta yeniden genel seçimlere gitti.
2015 Ocak Seçimleri
Seçimlerin merkez sağ YDP ile SYRİZA arasında geçti:
Yeni Demokrasi Partisi seçim kampanyasında, seçmenleri SYRİZA’nın temsil ettiği tehlikeye karşı uyarıyordu. SYRİZA’nın seçimleri kazanmasının “Avrupa’yı Atina’ya karşı harekete geçireceğini” söylüyor, ortaya çıkacak kaos korkusunu işliyordu.
SYRİZA lideri Alexis Tsipras, YDP’nin seçmeni korkutma stratejisini de kıracak bir kampanya yürütüyordu.
“ …bizim geleceğimiz Avrupa’dadır ancak kemer sıktıran bir Avrupa değil, işbirliği ve dayanışma, demokrasini Avrupasıdır. Seçim sonrasında, Pazartesi günü ulusumuzun aşağılanmasına son vereceğiz. Yabancı ülkelerden, dışarıdan gelen emirlere son vereceğiz” diyordu.
Alexis Tsipras:
- Kemer sıkmaya programını sonlandıracağına,
- Kendilerini ezen ağır vergi yükünü kaldıracağına,
- Ücretlerde yapılan kesintiyi %30 ile sınırlandırılacağına,
- Asgari ücretin 586 €’dan 751 €’ya çıkaracağına,
- Emeklilere ve düşük gelirlilere 13 ay maaşı vereceğine,
- Sağlık hizmetlerinin ve toplu taşım araçlarının ücretsiz yapacağına,
- Kamulaştırmadan yana tavır alacağına,
- 300.000 yeni iş alanı yaratacağına…
dair alt ve orta alt sınıfa söz veriyordu.
2015’de GSYH’nin% 175’sine ulaşan 318 milyar Avro borçu döndürebilmek için yeni bir acil borç müzakeresi yapacaklarını, vergi kaçakçılığıyla mücadele edeceklerini ve kamulaştırmalara gideceklerini söylüyordu. Alt ve orta sınıfın korkuları kırıyor, onlara cesaret veriyordu. Yunanlılara “Yunanistan’ı değiştir, Avrupa’yı değiştir” çağrısı yapıyordu.
Kampanya son gününde de, insanların ulusal egemenlik düşüncesine ve duygularına sesleniyordu:
“Pazartesi günü, ulusal aşağılamaya, yurt dışından emir almayı son vereceğiz”.
SYRİZA seçimlerde alt ve orta sınıfın desteğini alıyor, oylarını merkez sağ ve merkez solun toplam oyunun üstüne taşıyordu. Bir önceki seçimlere göre oyunu on puan daha arttırıyor, % 36,34’e çıkarıyordu. Seçimlerin tartışılmaz galibi SYRİZA idi. ANEL partisi ile koalisyon hükümetini kuran, iktidara gelen, Alexis Tsipras, rakipleri kendilerini toparlanmadan konumunu sağlama almak amacıyla iktidarının sekiz ayında erken seçimlere gidiyordu.
2015 Eylül Seçimleri
SYRİZA’nın lideri Tsipras, halka kemer sıkmaya, bütçenin yurt ışından denetlenmesine son vereceğini, Euro bölgesinde kalarak borçlarda indirime gideceğini söyleyerek Ocak seçimlerini kazanmış, iktidarı da ele geçirmişti. Ancak verdiği sözlerin arkasında durmadı. İktidarının 6. ayında Troika’ya boyun eğdi. Troika’nın borç ödeme planının üçüncü evresini ve AB’nin dayatmalarını kabul etti. Halka verdiği sözlerden döndü.
Eylül seçimlerine iktidarda olmanın avantajı, halka verdiği sözleri de tutmama dezavantajı ile giriyordu. Başbakan Alexis Tsipras, seçim kampanyasında Bağımsız Yunanlılar Partisi (ANEL) ile koalisyona gideceğini:
“…birlikte, yaklaşık 7 ay önce başladığımız savaşa birlikte sürdüreceğiz” söylüyor,
“5 yıldır gittikçe ağırlaşan zor dönemden henüz çıkmadık, ancak bundan kurtulmak için savaşabiliriz, dayatılan programın zararlı etkilerini hafifletebiliriz. Vahşi finans çevreleri karşısından egemenliğimizi yeniden kazanabiliriz”, diye devam ediyordu.
- Ocak seçimlerinde oyunu 34,39’a çıkaran SYRİZA büyük bir başarıya imza atıyordu. 2004 seçimlerinde oyu %3,3 olan SYRİZA, 11 yıl sonra oyunu %36,34’e çıkarıyor ve ülkenin birinci partisi haline geliyordu. ANEL ile koalisyonla iktidara gelen SYRİZA lideri Alexis Tsipras, Troika’ya AB’ne boyun eğmesi, kemer sıkma programını sürdürmesine, oyları da yaklaşık 1 puan düşmesine rağmen, %35,46 oyla yine birinci parti oluyordu.
- Merkez Sağ DYP her şeye rağmen seçmenlerini tutabiliyordu. Ocak seçimlerinde aldığı %27,81’lik oyunu çok küçük oranda olsa da arttırıyor ve %28,12’ye çıkarıyordu. Üç yıl önceki seçimlerde %18,85’e kadar düşen oylarını %28-29 bandında tutabiliyordu.
- Merkez sol PASOK ise 2015 Ocak ve Eylül seçimlerinden ezilerek çıkıyordu. Oyları artık %5-6 seviyesindeydi. Siyasi arenadan silinmişti.
- Merkez sağ ve solun toplam oyları %32-34’lere düşüyordu. Yıllar önce sadece bir merkez partisinin aldığı oyun bile altındaydılar. 2015 seçimlerinde seçmenler merkez partilerinin iktidarlarına son veriyorlardı.
- Yeni kurulan Nehir Partisi (To Potami) 2015 seçimlerinin ilkinde %6 ile yakaladığı başarıyı, ikincisinde sürdüremiyor ve %4’e düşürüyordu. Yeni sağpopülist Altın Şafak ise seçmenini korumaya devam ediyordu.
- Ocak seçimlerinden sonra başbakan olan Tsipras’ın AB ve Trika’ya boyun eğmesine, verdiği sözlerden dönmesine rağmen, Komünist Parti KKE oylarını arttıramıyor, %5,56’da kalıyordu.
- Yeni sağpopülist Altın Şafak Ocak seçimlerinde aldığı %6,28’lik oyunu yarım puan arttırarak %6,99’a çıkarıyordu. Oy tabanını konsolide eden Altın Şafak gelecek seçimler için de önemli bir birikim sağlıyordu.
SYRİZA’nın Başarısı Üzerine…
SYRİZA, 2008’de ortaya çıkan ve giderek derinleşen kriz ortamında, yoksullaşan alt ve orta alt sınıfın tepkilerini, çaresizliğini, umutsuzluğunu, merkez partilerden kopuşunu iyi değerlendirdi. Kriz ortamında çatlayan sağ/sol partilerin zayıflayan hegemonyasını daha da zayıflattı. Kendi düşünsel, moral ve siyasal hegemonyasını da güçlendirdi. Yoksullaşan sınıfların beklentilerine cevap verdi, onlara umut taşıdı. KKE’den farklı olarak genel bir sömürü, kapitalizm, sınıf söylemlerinin ötesinde, alt-orta sınıfın acı ve ızdırapları ile ülkenin içine düştüğü durumu özdeşleştirdi, bütünleştirdi. Yunan halkına yerleşik geleneklerini, kültürünü, ahlakını, tarihi geçmişini yeniden hatırlattı. Yol arayan bu sınıflara kendi çıkış yolunu sundu. Onların hem rızasını hem de oylarını aldı. On yıl içinde iktidarı ele geçirdi.
1 Ritsos’un şiiri
Haluk Başçıl, Aralık 2018
Kaynaklar:
https://www.robert-schuman.eu/fr/observatoire-des-elections-en-europe/14-grece
http://www.europe-politique.eu/elections-grece.htm#1974