Vicdani politik bir rota için meşveret(2) – Orhan Karakuş
Fuzzysel imbikten Ahlak üzerine nasıl bir NORM?…
Tasavvufi kültürelin temelinde manaca belirsizliği sezgi ile kapsama, içe doluşla oluşan hissetme duyarlılığının yoğunlaşması (İnayet) sonucu muhtemeldeki olası olaylardan olabilirliği önceden görme; Hadisi kutside nakil edilen: “Ben mümin kulumun gören gözü, işiten kulağı, eli ve dili olurum” mealindeki ifadeyi kendimizce tevil ederek; “ mümin kulunun duyum ve hissi kalbe inen Allah’ın hikmetinin bir tezahürü” diyelim . Yunus Emre’de dile gelen bu husus: “ Beni sorman bana bende degülven, suretim boş yürir tondan içeri” insandaki Vahdaniyet’e işarettir ( Harabi’inin vahdatnamesi bu konuda iyi bir lirik anlatıdır. https//eskisozluk.com). Yüksek seviyede organize canlı yapılanmasında vicdani duyuşa dokunan bir ahlak için Fuzzeysel Mantığın hirbit modelde (bulanıklaştırma-sinir ağı) durulama süreçlerine birikimli potensiadaki dayanakta güçlü ve compact olan (birbirinin içine kesintisiz zincir oluşturabilen) dilsel değişkenlerle içerikte çakışan “ meşru-edebi-makul (akla yatan) ve itibari” kavramları yapı taşları olarak alabiliriz. Şahsı ve sivil resmi kurumsal yapılanışlara öncül olacak bir ahlakı, norma açık aksiyomatik hale getirebilme gayretimizde; olan biteni yorumlayış esnek ve hacimseli kapsamda yarıçap öznel olduğundan hiç kimsenin potensiayı kavrayışı birebir ve aynı değildir, gözlemlerin ve deneyimin süzgecinde vicdani istikamette yakın anlamlandırmada uylaşım sağlayabiliriz. Fuzzysel mantık ile durumu irdelemeye ve durulamaya yöneldiğimizde; meşru- edebi-makul- itibari olarak herkesçe kabul edilecek dilsel atomik birimleri, önceden ifade ettiğimiz dizge yapı taşlarından birkaçını da alarak:
- Nefsine hakimiyet (nefsi mutmain)
- Hakka riayet (doğruluk ve dürüstlük)
- Vicdani olana katılım
- Sulh yapıcılığı
- Hakkaniyetli paylaşım
- Razılıkla helalleşme
- Merhamet ve aşk
- Ünsiyeti bilme (haliki bilme)
tüm bu kritize kavramları korku, kin, nefret ve sömürüyü ortadan kaldıracak salih bir amaç için “hakikati yakın kavramada ayarı tutarlı ahlak’ın temel kümesi” olarak adlandırmak yerinde olur. Bu temel kümedeki damıtılmış özlü kavramları şahsi, resmi, yarı resmi ve sivil her yapıya normatif kıymetler için çeşitli seçilim demeti olarak sunabiliriz. Immanul Kant’ın pratik akıl ile saf aklı çözümlemesinde fark kriteri olan maksimal (en yüksek iyiye yönelme) yaklaşımlarına dayanarak, tasavvufta Fakr-ı sülük olup menziller aşma sürecini de bu seçilim demeti ile tabii ve zihinsel bağdaştırarak meşru olabilirlik, edebi olarak makul ve vicdani olarak makbul-itibari eşikleri bulanık sinir ağı formu ile modelleyebiliriz.
H.Pioncare’de “Bilim Ahlakı” ve A.Einstein’da “Bilimsel Ahlak”…
“Kavramların içerik ve kapsamında ‘uylaşım’ esastır.” görüşünü işleyen Henri Pioncare; matematiksel sürekli, fizik süreklisi, uzay- zaman, sonsuzluk olgularını kas duyumları ve his duyumları çerçevesinde irdelediği eserinde (Bilimin Değeri) ; bilginin kesinleştirilmesi işlevinde sezgi ve mantık yaklaşımların farkı üzerinde sezginin bütünleyici rolü ile mantığın inşa edici karakterini şöyle açıklar:
“…Kesinleşmekle matematik bilimi (a.b.ç)*kimsenin gözünden kaçmayan bir yapmalık karekteri kazanıyor; kendi tarihi menşeinin unutuyor; soruların nasıl çözülebileceği görülüyor, fakat onların nasıl ve niçin ortaya çıktıkları görülmez oluyor. Bu da bize gösterir ki mantık yetmez; ispatlı bilim tekmil bilim değildir. Sezgi mantığı tamamlama rolünü muhafaza etmelidir, ben buna denge ağırlığı veya panzehir rolü de diyebilirdim...” (J. H.Pioncare Bilmin Değeri syf:16 M.E.B basım evi 1949 çeviri: Fethi Yücel ) *(a.b.ç =altını ben çizdim)
Bilim Ahlakı meselesinde irdeleme konumuz olan ayarı tutarlı ahlak üzerine temel yaklaşım esnimiz olan H.Pioncare:
“Dinlerin inanan ruhlar üzerine büyük bir iktidarı olabilir, fakat herkes inanıcı değildir. İnan ancak bazılarına kendini kabül ettirir, akıl herkese kendini kabül ettirecektir. Başvurmamız gereken akıldır, yaptıkları parlak, fakat bir an için eğlenilen ve patlayıp yok olan sabun kabarcıkları gibi gelip geçici olan metafizikçinin aklına başvurulur demiyorum. Ancak bilim sağlam yapan astronomiyi ve fiziği kurdu; bugünde biyolojiyi kuruyor; aynı yöntem ve yollarla yarın ahlakı da kuracaktır. Buyruk ve hükümleri ihtılafsız hüküm sürecekler.Hiçbir kimse onlara karşı mırıldanmayacak. Bugün üç dikme teoremi veya çekim kanununa karşı gelmek düşünülmediği gibi artık ahlaki kanuna da karşı gelmek kimsenin aklından geçmeyecektir. “ (H.Pioncare, Son Düşünceler /Ahlak ve bilim Syf:165, çeviri: H.Ragıp Atademir ve Süleyman Ölçen MEB yayınları İstanbul 1965 ) .
Mantığa, sezgiye, bilim ve ahlaka tematik ve aksiyomatik açılım sunan, günümüzde pek çok branş ve modern tekniğin gelişim alanlarında ismi var olan, uzay -zaman göreceliği ve süreklilik konularında güçlü açılımlar yapan H.Pioncare’nin bilimsel yaklaşımlarının ve düşünüş tarzının insanlığın ilerleyişine önemli bir katkıları vardır.
Şimdi de Albert Einstein The laws of Sicince and the laws of Etik (çevri tamamı için : Mehmet Göksu Kayaalp..KAYAALPGOKSU.BLOGSPOT.COM. ) çevri yazısından birkaç kısım alalım:
Albert Einstein; “Bilmsel ifadeler ve kavramların ortak noktası vardır; ya doğrudur ya da yanlıştırlar (kifayetli ya da kifayetsiz) onlara ya ‘evet’ ya da ‘hayır’ diyebiliriz. Bilimsel düşüncenin bir özelliği daha vardır. Mantıklı ve kendi içinde tutarlı sistemleri üzerine kurduğu kavramlar duygu ifade etmezler. Bilim insanı için sadece ‘varlık’ varıdır, dilek, değer biçmek, iyi, kötü kısaca nihai bir amacı yoktur.”
“…Bu denilenlerden yola çıkarak mantık ile etiğin birbirinden ilgisiz olduğu düşünülebilinir. Gerçekten de olguların ve ilişkilerin ifadelerinden etik kurallar çıkarılamaz. Fakat etik kuralları mantıksal düşünme ve deneysel bilginin yardımı ile rasyonel ve tutarlı hale getirilebilir. Birkaç etik önermesi üzerinde uzlaşırsak ve bu varsayımları yeterince açık biçimde ifade edersek bunlardan başka önermeler çıkarabiliriz. Bu tip önermeler matematikte aksiyomların gördüğü işleve benzer görür, etikte.
…. Etik aksiyomları keşfediliş ve sınanış açısından bilimsel aksiyomlardan çok da farklı değillerdir. Hakikat deneyimin sınavından geçebilendir.” (Adı geçen çeviriden)
Burada kavramsal olarak” uzlaşı” bir müzakereye, uylaşım içerik ve kapsamda hemen hemen aynı şeyleri anlamada içseldir. İrdelemede ve öneri geliştirmede kavramsal tercihimiz uylaşım olacaktır.
L.Feurbuch: “bilinç”… K.Marks ve F.Engels: “ses değişimi“ …
Daha önceki çalışma kitabımız Tasavufi Praksis yolda/ Zamana topolojik yaklaşımda; Ludwig Feuerbach’ın Geleceğin Felsefesinin İlkeleri eserinde ( Alter yayıncılık 2010/Cevri: Gülistan Solmaz) tasavvufi manada:
Dine göre öte dünyada bulununan, nesnel olmayan tanrının rasyonel ya da teorik yönden benimsenmesi ve çözülmesi spekülatif felsefedir.(a.b.ç)
- Spekülatif felsefenin özü, tanrının (a.b.ç) rasyonelleştirilmiş, gerçekleştirilmiş, güncellenmiş özünden başka bir şey değildir. Spekülatif felsefe, reel, tutarlı rasyonel teolojidir.” (Syf 80 )
- …aklın akıldan farklı özünün artık akılla özdeşleştirilmesi yani tanrısal özün aklın özü olarak benimsenmesi, gerçekleştirmesi ve güncelleştirmesi tam olarak, içsel, kutsal bir zorunluluktur. Spekülatif felsefenin büyük tarihsel anlamıda işte bu zorunluluğa dayanır. Tanrısal özün, aklın özü olduğunun kanıtı, tanrının belirlenimlerinin ya da özgüllüklerinin-rasyonel ya da zihinsel oldukları sürece-duyusallık ya da imgelem belirlenimleri değil, aklın özgüllükleri olmasında yatar.” (syf 81)
- Feuerbach’da bilincin maddiliği olgusuna vurgu ve dışsal olan tanrı imgesinin de; aklın özü ile tanrısallığın sınırsız bir teması çözümlemesi dile getirilmektedir. Bu tasavvur ediş, Halvet’e varış haline yakın bir duyumsayış olup doğudaki tasavvufi yaklaşıma yakın bir konumlanış taşır. Bilincin maddiliği imeselesine bir açılım olarak da L. Feuerbach’ın adı geçen eserindeki şu alıntıya yer verelim:
“ Doğa bilim nasıl ışıktan çıkıp göze dönüyorsa, aynı şekilde felsefede düşünmenin neslerinden “düşünüyorum”a dönmektedir. Aydınlatan, aydınlık yapan öz olarak, optiğin nesnesi olarak ışık, şayet göz olmazsa ne işe yarar? Hiç bir şeye. İşte doğa bilim bu noktaya kadar gelmiştir. Ancak-felsefe devam eder-eğer bilinç(a.b.ç) olmazsa göz neye yarar? Aynı şekilde hiç bir şey; bilinç olmadan bir şeye yaramaz. Görmüşüm, görmemişim fark eden bir şey olamaz. Görme’nin ya da gerçekten görme’nin gerçekliği her şeyden önce görme bilincinin varlığıdır. O halde senin dışındaki bir şeylerin varlığına niçin inanıyorsun? Çünkü bir şeyler görüyor, işitiyor ve hissediyorsun. Demek ki bu şeyler önce bilincin nesnesi oldukları zaman gerçek bir şey, gerçek bir nesne haline gelmektedirler; yani bilinç mutlak realite ya da gerçekliktir. Bütün var olanların gerçek değer ölçüsüdür. Bu durumda var olan her şey bilinç için sadece kendilik olarak, bilinçli olarak vardır; Çünkü bilinç her şeyden önce varlık’tır(a.b.ç)…(L.Feuerbuch syf 100)
Tasavvufi Praksis Yolda /Zamanın topolojik bakış kitabımızda bu ve benzeri alıntıları yorumlayıp: İnsan zihninin sonsuzluğa uzanırken sınırlandırıcılık özelliği gereği, kapsama alanında düşünsel devinimin kuantif ve kaotik hallerini akıl operatörü ile anda tutuklanarak doğaya uyumlu eserler ve metodolojik zeki çözümler üretmesini bilincin maddiliği olarak ifade etmiştik.
Yine adı geçen kitabımızda Aristo’nun ifade etiği <potensia> kavramına Yılmaz Öner’in Fizik ve Felsefe yapıtında açılım getirdiği iç geometri ve genetik biçim doğrultusundaki formülasyonuna da kısaca yer vererek kâinatta oluşan devinimsel süreç ile zihinin helografik atmosferinde oluşan düşünsel devinim paralelliğine de değinmiştik.
K.Marks , F.Engels :“ ses değişimi”…[…]
“Alman idealist felsefesinden bilinçli diyalektiği (a.b.ç) onu doğanın ve tarihin materyalist anlayışı ile bütünleştirmek üzere kurtaran hemen hemen yalnızca Marks ve ben olduk. Ne var ki aynı zamanda hem diyalektik hem de materyalist bir doğa anlayışı matematik ve doğa bilmi (a.b.ç) ile içli dışlı olunmasını gerektirir. Marks yetkin bir matematikçi idi, ama doğa bilimlerini ancak parça parça, kesili, dağınık bir biçimde izleyebiliyorduk. Ancak ticari işlerden çekilmem ve Londra’ya yerleşmem bana zaman verdikten sonradır ki, sekiz yıl boyunca zamanımın en büyük bölümünü bu işe vererek, matematik ve doğa bilimlerinde olanak ölçüsünde (Liebig’in dediği gibi)* tam bir “ses değişimi”(a.b.ç) yaptım.”[i]
Kavramlar, bilgi birikim sürecinde matematiksel yönetemlerle ( Bir çalışma bünyesine matematiği kattığı ölçüde bilimsellik taşır. I.Kant’ın belirlemesine Engels’in “ses değişimi “ vurgusu yapması) toplumsal yaşam alanında da tecrübenin imbiğinden geçerek içinde yaşamsal kıymet biriktirmesi dolayısı ile doğal kavramsallaştırma süreçleri, her coğrafyanın yapısalına uygun bir güçlü dil dizgesinin (Felsefi anlayışlar ) varlığını gerekli kılar. Kendi coğrafyamız ve hinterlandında farklı kadim diller kadar tınısı, anlamı, sentetik kavramları ve teknik adlandırmayı bünyesine katmada mahir olan Deruni Türkçe olarak ifade ettiğim dilimiz de bu güce maliktir. Deruni Türkçe kendi esnek, anlatımdaki kıvrak yapısı ve tını zenginliği ile Fuzzysel mantığın bulanıklaştırma işlevinde atomik birimi olabilecek pek çok dilsel değişkenin seçilip uygulanmasına geniş olanak verir.
Özlü söz, bilimsel bilgi ve modern tekniğin oluşumunda; 1.0 formu (dünyanın kendi öz enerjisini keşf ve yönetimi) adı verilen içinde yaşadığımız dünya uygarlığında vahset karışımı %60’dan fazla olan bu formunda, genel olarak fiziko-kimya ile biyo-pisiko aşamaların farklı süreçlerinin tümünü maddi ve manevi bünyesine alan bir varlık olarak İnsan, doğanın bilgi üretim ve bilincin maddiliği sürecinde aktif bir öz değeridir. Bilgi birikiminde insanlık ve fert olarak insanın geliştirici ve değiştirici yönü bu aşamada evrimsel sürecin başat yönelimidir. İlmi ve bilmi bilginin ( gönül gözü, tecrübe, gözlem ve deneysel) damıtılmasında, bilincin değişik formlardaki maddiliğinde ve kolektif iradenin tesis edilmesinde düşünen insanın varlığı esasdır. Buradan haraketle nefsi mütmanin düzgün insanların oluşturacağı bir örgüsel yapılanış ancak toplumsal ve ekosistem bütünselliğinde doğayı tüm halik olmuşlarla birlikte kucaklar. Doğrudan demokratik örgüsel yapılanışı insanın (merkezi sinir sistemi ve hissi kabiliyeti doğal evrimde en gelişkin forma benzer modelleme) pratiğin şekil alamsında ve potensiaya katkı açısından, evrimin sosyo-pisiko aşamasında, öğrenici ve üretken ‘gömülü sistem’ olarak kavramsallalaştıralım.
Güneş sistemi ile birlikte arzın kendi öz devinimi (bilmi) ve bir ilinek yazgısı (İlmi) vardır. İnsanlar kendi tecrübe ve ufuk sınırları ile somutlaştırdıkları maddi şeyler üzerinden varlık kanıtlamaya aklen meyillidir. Makulat (hisi ve kalbi akla yakın Şems Terbizi) çerçevesi denilen bu husus hisi ve kalbi sezgi derinliğini ilmi sürece katan ve özünü tarihselde iz olarak bırakan bir çevrim sunar. İster fert fert ister bir topluluk olarak insanlar makulatta uygun olanı daha değerli bulur ve olan biten budur diyerek, kendi aklı belagati ile nedenseliğini içselleştirip beraklığını ve yüceliğini kendince kesinleştirir. Fıtratta vicdani donanım taşıyan ancak içe doluşa açık olmayan (kulağı kalbi mühürlü) düşünüş ile gönül deminde aklatme meyli kısıtlı olan nefsi emarelere yenik mülkiyetçi bireyin, ben sevici -öz çıkarcı (Pratik aklın eleştirisi I. Kant) yönü ağırlıklıdır. Nefsi mülkiyetçi düzenekte vicdani yönü zayıf kalan bu vasat bireyselleşmenin; özdeki vicdani özle: sevgi ve dayanışma, merhamet ve aşk, edep ve ar ile donatılabilme nitelikli işlevi için ayarı tutarlı ahlak aksiyomlarını toplumsal özgülde yorumlayan ve uygulayan(Köy Enstitiüsü modelleme esinli) bir eğitim ve öğretim süreci gereklidir.
[i] Termal kimya irdelemesine girişinde Liebig şöyle yazar.Kimya çok hızlı ilerlemeler yapıyor. Ve treni izlemek isteyen kimyacılarsürekli bir ses değişimi (a.b.ç)durumu(étata de mue) içinde bulunuyorlar.”(F.Engels /Anti dühring 1885 baskısına önsöz)( K.Marks ve F.Engels Felsefe Metinleri Muzaffer Erdost /Sol yayınları 2009 baskı, syf :196)
