1912 Erken Seçimleri, Siyasi Partilerde Söylem ve İttifaklar – Haluk Başçıl
Bu topraklara yabancı ve köksüz tüm liberal partiler, anti-liberal feodal elitlerle işbirliği yaptılar. Seçim çalışmalarında da onların hegemonyasındaki cahil, geleneklerine ve dinine bağlı kesime “zamana-mekana” uygun dini yalanlar ve demagojilerle ürettiler.
İttihatçılar “31 Mart ayaklanmasını” bastırıp II. Abdülhamit’i tahtan indirdikten sonra siyasi erki tam olarak ele geçirdiler. Ancak birikmiş ve giderek de artan iç ve dış sorunlarla da karşı karşıyaydılar:
- Etnik ayrılıkçı komitalar ve çeteler faaliyetleri devam ediyorlardı: Ayrılıkçı Arnavutluk isyanı patlamış, Balkanlarda bağımsızlıklarını kazanan “Hıristiyan milletlerin” her birisi Osmanlıdan topraklarını genişletme emeli içindeydiler.
- İç ekonomik dinamikleri darmadağın eden kapitülasyonlar nedeniyle ekonomiyi rahatlatacak, yatırımların önünü açacak ekonomik girişimlere gidilemiyordu.
- Devletin iç ve dış borçlarını denetleyen, vergi gelirlerine el koyan Düyunu umumiye başlı başına ek bir ekonomik ve siyasi sorun halini almıştı.
- Avrupa devletlerinin Osmanlı toprakları üzerindeki hesapları devam ediyordu.
Sultan Abdülhamit’in mutlak monarşi rejimi ile çözemediği bu sorunları, İttihatçılar da çok partili monarşik parlamenter rejimle çözemedi. II. Abdülhamit yönetimini acze düşüren bu sorunlarla şimdi de onlar uğraşmak durumundaydılar. Devlet işleyişini belli ölçülerde yola koysalar da temel siyasi ve ekonomik sorunlarda önemli ilerlemeler bir türlü sağlanamıyordu. Meclisteki çoğunluğu ellerinde tutan, siyasi erke hakim olan ittihatçılar, savundukları “hürriyetçi parlamenter rejim” içinde sorunları çözemeyince, çareyi “idare-i örfiye” ilan edip herkesi raptı zarp altına almaya yöneldiler.
Toparlanan muhalefet, Hürriyet ve İtilafçılar sert eleştirileriyle toplumsal rahatsızlıkları sahipleniyor ve giderek de toplumsal muhalefetin sözcüsü konumuna ulaşıyordu. Böylelikle İtilafçılar, eski rejimde iç-dış sorunların çözümünde umut haline gelen İttihatçılar yıpratırken kendi yıldızlarını da parlatıyorlardı. Nitekim Aralık 1911’de mecliste boşalan tek sandalye için yapılan İstanbul ara seçimi Hürriyet ve İtilafçılar bir oy farkla kazandılar. Güçlü oldukları bu şehirde seçimi kaybeden İttihatçılar gidişattan kaygılandılar ve İtilafçıların önünün kesmek için baskın erken seçimlere gittiler.
Erken seçimler, “örtülü İtalya-Osmanlı savaşı” nın Adriyatik kıyılarında, Ege adalarında ve Libya’da yürütüldüğü ve Arnavutluk isyanının da geliştiği dönemde yapıldı.
İki partinin katıldığı seçimlerde, İttihatçıların ve İtilafçıların yürüttükleri seçim çalışmasındaki söylemleri günümüz seçimini de anımsatıyor:
İttihat ve Terakki Cemiyeti: [1]
- Topluma kendisini “cem‘iyyet-i mukaddese” -meşrutiyetin kurucusu ve koruyucusu- olarak sunuyor, iç – dış güvenliği ve refahı, ilerlemeyi sağladığını söylüyordu.
- Oylarını arttırmak ve mecliste çoğunluğu elde etmek için Rum, Ermeni, Bulgar toplum temsilcileri, kiliseleri görüşüyor, destekleri karşılığında mecliste daha fazla sandalyenin yanı sıra çeşitli imtiyazlar vaat ediyordu.
- Merkezi ve yerel ittihatçı yöneticiler itilafçıların seçim çalışmalarını engelliyor ya da onlara çeşitli zorluklar çıkarıyorlardı.
- Emniyet ve asayişi sağlayan kolluk kuvvetleri ve İttihatçı fedaileri itilafçı seçmenlere gözdağı veriyor, adayları baskı ve şiddetle yıldırmaya çalışıyor, sinmeyenleri de sopalıyordu.
- Oy satın alma organizasyonu ve seçimlerde hile düzenekleri yapıyorlardı.
- Hürriyet ve İtilaf Fırkası: [2]
Avrupa kapitalizminin liberal ideolojisini Osmanlı topraklarına getirmeyi hedefleyen “Liberal Hürriyet ve İtilaf Fırkası” toplumsal tabanı olmadığından kapılarını padişaha ve Halifeye körü körüne bağlı kulluk kültürü etkisi altındaki ahaliye, bunların örgütlü yapısını oluşturan tarikatlara ve aşiretlere açtı. Liberal ideoloji ile bir ilişkisi olmayan tarikatlar ve feodal aşiretler de siyaset yapma ve güç devşirmeye zemini olarak Hürriyet ve İtilaf Fırkası’na destek verdi. Aralarında oluşan simbiyoz ilişki her ikisini de besledi. Hürriyet ve İtilaf Fırkası –daha sonra da ortaya çıkan tüm liberal partiler gibi-Müslümanların dini duygularını istismar eden bir söylem tutturdu:
- İttihatçıların dinsiz olduğunu, Osmanlıyı dinsizleştireceğini, çocuklara şapka giydireceğini, giymeyenleri keseceğini, camilere çan takacağı, ülkeyi düşmana satacağını vb… yalanlara başvurdular.
- Köylerde Sünnilik-Kızılbaşlık ayrımını, mezhep farklılıklarını derinleştiren, ittihatçıların Sünnileri öldürmek için Kızılbaş köylerine silah dağıttığı dedikodularını yayan, Müslüman ahaliyi birbirlerine ve hükümete karşı kışkırtan söylem tutturdular.
- İttihatçıları Osmanlı Devleti’nin birlik ve beraberliğini bozmakla suçluyorlar, siyasi ve idari özerk bölgeler yaratarak Osmanlıyı parçalayacakları kaygı ve korkusunu besleyen büyüten ve Müslümanları kendi içinde kutuplaştıran bir dil kullandılar.
- Ermeni ve Rum “Hıristiyan Milletlerin” –- temsilcileri ile görüşmelerinde “ademi- merkeziyetçi” söylemleriyle onların daha fazla ayrıcalıklarda bulunacaklarını vaat ettiler.
Liberal Parti- tarikatlar ve anti- liberal feodal elitler arasındaki bu simbiyoz ilişki – birbiriyle yardımlaşarak varlığını sürdürme-, Cumhuriyet döneminde de kendisini üretti. Tarihsel süreklilik içinde “zaman – mekan” farklılıkları ile bu topraklara yabancı ve köksüz tüm liberal partiler, Cumhuriyet rejiminde de liberal partiler anti-liberal feodal elitlerle işbirliği içinde onların etki alanındaki cahil ve geleneklerine, dinine bağlı kesime yönelik “zamana-mekana” uygun dini yalanlar ve demagojilerle propaganda yaptılar. İktidara gelince de onlara ardı ardına tavizler verdiler.
Önce Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve daha sonra 1945 ertesinde a ortaya çıkan Demokrat Parti ve ardılları: Adalet Partisi, ANAP, DY partileri bu simbiyoz ilişki üzerinden güç devşirerek iktidara geldi. Bunlar arasında sadece liberal Serbest Fırka simbiyoz ilişkiye girmedi. Bu kesimlerin “sütre gerisinden” verdikleri kitlesel destek ve kendilerinin geliştirme, üretme çabaları nedeniyle Serbest Fırka kendisini fesih edecekti.
Seçimlerde Ermeni ve Rum Milletleri
Ermeni Devrimci Federasyonu-Taşnaksutyun ile İttihatçılar arasındaki işbirliği 31 Mart ayaklanmasından sonra yeni bir aşamaya evirildi. 1909 Ağustosunda –Ermenice ve Osmanlıca kaleme aldıkları anlaşmada her iki taraf da Osman Devleti’nin bölünmesine karşı oldukları bildiriyor ve bunu önlemek için ortak çaba yürüteceklerini kayıt altına aldılar.[3]1912 genel seçimlerine Ermeni toplumu fikri ayrılıklar nedeniyle bölünmüş bir halde girdiler. Bu ayrışma nedenle ortak bir seçim politikası oluşturamadılar:
- Siyasi bölünmüşlüğü aşamayan ve kendi eğilimini de kabul ettiremeyen Ermeni Patrikhanesi seçimlerde tarafsız kalacağını açıkladı.
- Sosyal Demokrat Hınçakyan Fırkası Hürriyet ve İtilaf Fırkası ile görüştü. İki parti 8 maddelik bir protokol üzerinde anlaştı ve seçimlere birlikte girdiler. [4]
- Taşnakçılar da İttihatçılarla anlaştı ve onların seçim listelerinde yer aldılar.
Ayrılıkçı eğilimlerin en güçlü olduğu Ermeni Patrikhanesi ve diğer ayrılıkçı Ermeni örgütleri ileride Taşnakçıları da etkileyecekler ve Birinci Dünya Savaşında Kafkas-Doğu Anadolu cephesinde hepsi birlikte “iç savaşa” başlayacaklardı.
Rum Patrikhanesi 1908 seçimlerinde olduğu gibi Ermeni Patrikhanesi ile seçim ittifakı görüşmeleri yürütse de Ermeni Patrikhanesi seçimlere karışmayacağı açıklamasına sadık kaldı. Rum patrikhanesinin birlik teklifini kabul etmedi. Bunun üzerine Rum patrikhanesi ittihatçılarla ve İtilafçılarla ayrı ayrı görüşmeler yürüttü ve tavizler istedi.
Devam edecek: 1912 Erken Seçimleri ve Siyasi Kriz
Ocak 2022 Haluk Başçıl
[1] II. Meşrutiyet Dönemi Seçim Sistemi ve 1912 Seçimlerinde İzmit Sancağında Uygulanışı, Yrd. Doç. Dr. Kenan Olgun, Sakarya Üniversitesi Eğitim fakültesi Öğretim Üyesi, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/101992
[2] II. Meşrutiyet Dönemi Seçim Sistemi ve 1912 Seçimlerinde İzmit Sancağında Uygulanışı, Yrd. Doç. Dr. Kenan Olgun, Sakarya Üniversitesi Eğitim fakültesi Öğretim Üyesi, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/101992
[3] Ermeni Milliyetçilik Hareketlerinin Doğuşu Taşnak- İttihat Ve Terakki İttifakı, Kilis Üniversitesi Araştırma Görevlisi Halil ÖZŞAVLI, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/639671
[4] Meclis-i Mebusan Seçimleri ve Ermeniler (1908-1914), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Uzmanı Dr. Recep Karacakaya, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/9934